Bài viết được đăng trên Tạp chí Kinh tế Sài Gòn chuyên san Thương hiệu Việt 12/2025
Tháng 7/2024 vừa qua, UBND tỉnh Quảng Nam ký công văn gửi Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Nam về việc đề xuất một số chủ trương phát triển sâm Ngọc Linh trên địa bàn tỉnh. Đáng chú ý nhất là kiến nghị Quốc hội xem xét ban hành luật Sâm Việt Nam. Dĩ nhiên là thông tin trên lập tức được dư luận chú ý, với nhiều luồng ý kiến trái chiều.
Đề xuất cũng … có lý
Dưới góc độ địa phương, kiến nghị trên là hoàn toàn có thể lý giải được. Chắc hẳn là trong quá trình thảo luận, địa phương cũng tham khảo một số quốc gia có các chế định đặc thù cho một số loại thảo dược, nông sản như Trung Quốc, Ấn Độ, Nepal, và đặc biệt là Hàn Quốc.
Từ năm 1995, Hàn Quốc đã ban hành Đạo luật ngành công nghiệp nhân sâm, đặt nền móng cho sự phát triển của mặt hàng này ngày nay. Chỉ trong nửa đầu năm 2024, xuất khẩu nhân sâm đã mang về cho Hàn Quốc 152.8 triệu USD.[i]
Mặc dù xuất phát từ mong muốn chính đáng của địa phương đối với một sản vật quý, đề xuất ban hành Luật Sâm lại đặt ra câu hỏi về sự cần thiết của một luật riêng cho một loại cây trồng cụ thể. Liệu một đạo luật như vậy có thực sự giải quyết được các vấn đề cốt lõi mà sâm Ngọc Linh đang đối mặt, hay chỉ tạo thêm gánh nặng về mặt quản lý và thực thi?
Hơn nữa, việc ban hành một luật riêng cho sâm Ngọc Linh có thể tạo ra tiền lệ không tốt, dẫn đến việc các địa phương khác cũng đề xuất luật riêng cho các sản vật của mình, gây ra sự chồng chéo trong hệ thống pháp luật.
Cách tiếp cận không lạ
Cách đề xuất có phần sa vào tiểu tiết như vậy thực ra không quá hiếm ở Việt Nam. Một số dự thảo từng gây nhiều tranh cãi trong dư luận có thể kể đến như năm 2022, Bộ Công thương dự thảo thông tư quy định chi tiết đến từng loại hình như siêu thị mini, cửa hàng tiện lợi phải có diện tích tối thiểu bao nhiêu, danh mục hàng hóa như thế nào …Hoặc xa hơn nữa, hồi năm 2013, Bộ Y tế gây bức xúc bởi quy định “ngực lép không được lái xe” do những tiêu chí quá cụ thể về số đo vòng ngực.
Liên quan đến xây dựng thương hiệu Việt, không khó để bắt gặp một số đề xuất mang tính bộc phát khi có một mặt hàng nào đó đang đạt đỉnh giá trên thị trường, hay vừa tạo dựng được mức độ nhận diện nhất định. Chẳng hạn, vừa qua gạo ST25 được đề xuất lựa chọn làm thương hiệu quốc gia.
Cần phải nhấn mạnh thành tựu không cần bàn cãi của ST25. Nhưng thương hiệu quốc gia (dù chỉ là thí điểm), nếu chỉ dựa trên một sản phẩm có tuổi đời chưa lâu thì rất khó để thành công. Trong khi đó, nước ta còn hàng chục thương hiệu nông sản khác cũng cần nhận được sự quan tâm đầu tư đúng mức và đồng bộ.
Xu hướng sa vào tiểu tiết trong xây dựng chính sách và pháp luật không chỉ lãng phí, mà còn có thể cản trở sự phát triển của các ngành nghề và hoạt động kinh tế. Khi các quy định quá chi tiết và cứng nhắc, chúng có thể hạn chế sự sáng tạo và linh hoạt của doanh nghiệp, khiến họ khó thích ứng với những thay đổi của thị trường và công nghệ. Hơn nữa, việc tập trung quá nhiều vào các chi tiết nhỏ nhặt có thể làm lu mờ các vấn đề lớn hơn, quan trọng hơn cần được giải quyết.
Trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, việc xây dựng một hệ thống pháp luật minh bạch, ổn định và dễ dự đoán là rất quan trọng để thu hút đầu tư nước ngoài và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Việc có quá nhiều quy định tiểu tiết có thể làm giảm sự hấp dẫn của môi trường đầu tư Việt Nam, khiến các nhà đầu tư e ngại và lựa chọn các thị trường khác có hệ thống pháp luật ít biến động hơn.
Luật không thiếu, chỉ còn chờ thực thi
Thực tế cho thấy, Việt Nam đã có một hệ thống pháp luật khá đầy đủ để bảo vệ và xây dựng thương hiệu nông sản. Đấy là chưa kể một loạt các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như EVFTA, CPTPP cũng đã chính thức có hiệu lực. Điều này khẳng định chúng ta đã có các cơ chế tiệm cận với tiêu chuẩn quốc tế.
Tuy nhiên, vấn đề nằm ở việc thực thi các quy định này một cách hiệu quả. Ngay ở thị trường trong nước, doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn trong việc bảo vệ thương hiệu của mình trước các hành vi xâm phạm. Cơ quan chức năng cũng gặp không ít thách thức trong việc xử lý vi phạm do thiếu nguồn lực, chuyên môn và sự phối hợp giữa các ban ngành liên quan.
Chẳng hạn, ngay cả chế định chỉ dẫn địa lý trong luật sở hữu trí tuệ, vốn là “con át chủ bài” để phát triển thương hiệu nông sản, cũng chưa gặt hái được thành tựu như mong đợi. Chỉ cần nhìn vào danh sách chỉ dẫn địa lý được bảo hộ, có thể dễ dàng nhận ra, đây thực chất đang là cuộc đua của … chính quyền các địa phương. Không ít chỉ dẫn địa lý dù được đăng ký thành công, người sản xuất lại không mặn mà sử dụng vì không nhận thức được tầm quan trọng, hay thậm chí không biết đến.
Để xây dựng thương hiệu Việt, cần có sự chung tay của ba bên, gồm cả chính phủ, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Chính phủ cần tăng cường đầu tư cho các cơ quan thực thi pháp luật, nâng cao năng lực chuyên môn và tạo điều kiện thuận lợi cho việc xử lý các vụ vi phạm quyền sở hữu trí tuệ. Doanh nghiệp cần chủ động hơn trong việc đăng ký và bảo vệ thương hiệu của mình, đồng thời hợp tác với các cơ quan chức năng để phát hiện và ngăn chặn các hành vi xâm phạm. Đặc biệt, người tiêu dùng cũng cần nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc sử dụng hàng hóa chính hãng, góp phần tạo ra một thị trường lành mạnh và công bằng.
Tác giả: Nguyễn Lương Sỹ
[i] https://www.mafra.go.kr/english/756/subview.do?enc=Zm5jdDF8QEB8JTJGYmJzJTJGZW5nbGlzaCUyRjI1JTJGNTcwNzk3JTJGYXJ0Y2xWaWV3LmRvJTNG
Về tác giả
Nguyễn Lương Sỹ
Giảng dạy sở hữu trí tuệ tại Trường Đại học Luật, Đại học Huế. Hiện là nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Đại học Quản lý Singapore.