- SHARKTANK: quên bảo hộ trước khi xuống nước, bạn sẽ còn thở bao lâu?
Chúng ta đều yêu thích chương trình truyền hình “Shark Tank”, nơi các doanh nhân tham vọng trình bày kế hoạch kinh doanh của họ với một hội đồng gồm các nhà đầu tư có kinh nghiệm (“Cá mập”). Việc này thật giàu cảm hứng. Có thể nói, chương trình này là một công cụ kích thích tính thương nhân trong mỗi chúng ta.
Nếu bạn xem chương trình này phiên bản Mỹ, bạn sẽ thấy câu hỏi về đăng kí bảo hộ sở hữu trí tuệ (SHTT) là một điều thường trực, mười tập thì cả mười đều có những câu hỏi liên quan tới SHTT. Trong một số bài thuyết trình khởi động chương trình, một số Shark đã đưa ra quan điểm về việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, cho thấy rằng vị trí sở hữu trí tuệ mạnh hay yếu có thể đóng một vai trò quan trọng trong quyết định đầu tư.
Một trong những câu hỏi đầu tiên mà các Sharks hỏi là: “Bạn có bằng sáng chế nào không?” Đó là một câu hỏi hay, nhưng nó quá hẹp: sở hữu trí tuệ không chỉ đơn thuần là bằng sáng chế.
Có bốn lĩnh vực lớn của SHTT: bằng sáng chế, bí mật thương mại, bản quyền và nhãn hiệu. Điều quan trọng là phải hiểu bốn loại và chúng khác nhau như thế nào.
Bằng sáng chế bảo vệ các phát minh. Nhà sáng chế nộp đơn cho các cục SHTT giải thích sáng chế đủ chi tiết để cho phép một người có trình độ kỹ năng điển hình trong lĩnh vực liên quan (ví dụ: kỹ sư có năng lực) tạo ra hoặc sử dụng sáng chế. Thời hạn độc quyền bảo hộ sáng chế là hai mươi năm kể từ ngày nộp đơn. Các sáng chế sẽ được công khai trên hệ thống dữ liệu sáng chế.
Về mặt nào đó, có thể nói bí mật thương mại là sự đối lập của các bằng sáng chế. Bí mật thương mại là thông tin cung cấp giá trị cho doanh nghiệp miễn là nó vẫn còn bí mật. Bí mật thương mại có thể bao gồm bất cứ điều gì, cho dù là kỹ thuật hay phi kỹ thuật – thậm chí là một công thức nấu súp nổi tiếng. Luật pháp bảo vệ bí mật thương mại miễn là doanh nghiệp thực hiện các biện pháp hợp lý để bảo vệ bí mật của họ. Tính “hợp lý” ở đây thường bao gồm việc giữ thông tin bí mật, hạn chế tiết lộ ở mức “cần biết”, có các thỏa thuận không tiết lộ đã ký trước khi thảo luận với bên ngoài công ty và đào tạo nhân viên về cách giữ bí mật thương mại. Nếu được duy trì đúng cách, bí mật thương mại có thể tồn tại vĩnh viễn.
Quyền tác giả bảo vệ “cách diễn đạt” cụ thể của một ý tưởng. Sự bảo hộ của quyền tác giả đang mở rộng liên tục trong nhiều lĩnh vực trong thời đại này. Mặc dù bản quyền có nguồn gốc từ việc bảo vệ các tác phẩm nghệ thuật, chẳng hạn như tiểu thuyết và tranh, nhưng kể từ đó, nó đã mở rộng sang mã phần mềm cụ thể hay các sản phẩm giải trí khác.
Thuật ngữ nhãn hiệu đề cập đến một phù hiệu, cụm từ, từ, biểu tượng, hoặc hình thái khác giúp người tiêu dùng dễ nhận biết một sản phẩm cụ thể và phân biệt về mặt pháp lý với tất cả các sản phẩm khác cùng loại. Nhãn hiệu giúp xác định một sản phẩm thuộc về một công ty cụ thể và việc đăng kí nhãn hiệu công nhận việc độc quyền sở hữu nhãn hiệu của công ty đó.
Tại sao các Sharks lại quan tâm tới các sản phẩm trí tuệ và quyền sở hữu chúng của các công ty tham gia chương trình?
Tài sản trí tuệ được bảo hộ hợp pháp của một công ty đóng góp trực tiếp vào việc định giá công ty. Việc đã đăng kí bảo hộ hợp pháp cung cấp quyền để loại trừ người khác sử dụng các sản phẩm/tài sản trí tuệ này. Điều này cho phép các công ty bảo vệ thành quả của công việc đổi mới sáng tạo của họ. Thậm chí, nếu nhu cầu của thị trường đối với những sản phẩm trí tuệ này lớn, công ty có thể tính phí người khác để li-xăng.
Các nhà đầu tư đương nhiên quan tâm đến vấn đề sở hữu trí tuệ. Ví dụ, họ thường muốn xem danh mục đầu tư sở hữu trí tuệ và nhiều khi căn cứ vào danh mục này để quyết mức đầu tư. Tương tự, trong thế giới mua bán và sáp nhập (M&A), nhiều công ty mua công ty khác để có được các nhãn hiệu, phát minh, phần mềm và bí mật thương mại của họ.
Mặt khác, sự bảo hộ tài sản trí tuệ của công ty đối thủ có thể tạo ra một bãi mìn hợp pháp có tính sát thương cao. Một công ty tiến lên với một sản phẩm mới, quảng bá nó trên Sharktank mà không phân tích bằng sáng chế của đối thủ là rất nguy hiểm bởi sau đó họ có thể phát hiện ra họ đang vi phạm bằng sáng chế của đối thủ. Trong trường hợp tệ nhất, họ có thể buộc phải thay đổi sản phẩm hiện có hoặc ngừng sản xuất. Hơn nữa, việc thẩm định phân tích trước khi lên sóng công chúng không nên chỉ dừng ở sáng chế.
Không tin ư? Hãy hỏi Giám đốc điều hành của Uber, công ty đã giải quyết một vụ kiện với Waymo, một công ty của Google, và buộc phải hòa giải, đền bù cho Waymo mức tiền 245 triệu đô la, tất cả chỉ vì Uber đã thuê ba nhân viên cũ của Google, những người bị cáo buộc đã đánh cắp bí mật thương mại của Waymo.
Việc không tra cứu nhãn hiệu trước khi tự sáng tạo ra một cái và mang lên Sharktank cũng là một bước đi thẳng vào hố cát lún. Nhiều doanh nghiệp gọi vốn thành công trên Sharktank phiên bản Mỹ không thể đăng kí nổi tên mà mình quảng bá trên chương trình và buộc phải đặt lại tên khác cho doanh nghiệp và sản phẩm (rebrand) của họ, ví dụ:
- RYAN’S BARKERY, sản phẩm thức ăn cho chó mèo:
RYAN’S BARKERY đã nộp đơn đăng ký nhãn hiệu vào ngày 3 tháng 12 năm 2012. Đơn này đã bị từ chối do giống nhau và mang tính nhầm lẫn với nhãn hiệu BARKERY, cho “đồ ăn cho thú cưng” và RYAN’S PET SUPPLIES, cho “các dịch vụ cửa hàng bán lẻ và cửa hàng bán lẻ trực tuyến có đồ dùng cho thú cưng”. Doanh nghiệp buộc phải đổi tên thành “Ry’s Ruffery”. Chấp thuận bảo hộ nhãn hiệu cho RY’S RUFFERY được cấp ngày 17 tháng 3 năm 2015.
- REMYXX REKIXX, sản phẩm giày có thể tái chế:
REMYXX đã nộp đơn đăng ký nhãn hiệu vào ngày 10 tháng 9 năm 2011. Nó đã bị từ chối do giống nhau và mang tính nhầm lẫn với nhãn hiệu đã được đăng ký là REMIX cho “quần áo, cụ thể là quần jean, quần dài, quần short, áo khoác, áo sơ mi, áo thun và giày”.
Doanh nghiệp buộc phải đổi tên thành “Rekixx.” Chấp thuận bảo hộ nhãn hiệu cho REKIXX được cấp ngày 20 tháng 5 năm 2014.
Tới đây, bạn có nghĩ mình nên mặc đồ bảo hộ SHTT trước khi bước xuống nước gặp Sharks?
- Ngập ngụa và dãy dụa
Emma Cohen nổi tiếng qua chương trình truyền hình Sharktank, cô và công ty của mình vẫn tiếp tục xuất hiện trên báo đài sau khi gọi vốn thành công, nhưng không phải vì sản phẩm xuất sắc hay bài thuyết trình thuyết phục.
Emma Cohen nổi tiếng vì lí do khác.
Được công chúng “nhớ mặt đặt tên” luôn là điều mà bao nhà khởi nghiệp đều khát khao mong mỏi, và Emma Cohen cũng không nằm ngoài số đó. Ban đầu, công ty Final Straw của cô kêu gọi vốn trên trang góp vốn cộng đồng Kickstarter và đã huy động được tới 1,6 triệu USD. Thế rồi Emma đã được trao cơ hội mà bao người thèm muốn, đó chính là giới thiệu mặt hàng ống hút gập tái sử dụng của mình trên chương trình Shark Tank nổi tiếng của đài ABC Hoa Kỳ. Một số Shark đã đề nghị đầu tư sau khi được thuyết phục trước phần trình bày của cô. Ngay lập tức sau giây phút thần kí ấy, tai họa liên tiếp giáng xuống đầu Emma.
Bất chấp việc Emma nỗ lực nộp đơn xin cấp bằng sáng chế tại Hoa Kỳ, những bản nhái rẻ tiền sản phẩm ống hút của cô vẫn được rao bán trên khắp thế giới, đa số là trên chợ điện tử Alibaba.com. Tệ hơn nữa là cô còn bị khách hàng khiếu nại về thứ hàng “quay cóp” kém chất lượng vì họ nhầm tưởng rằng đã mua phải sản phẩm chính hãng. Chuyện càng trở nên nghiêm trọng khi một số người nổi tiếng trên Instagram còn giới thiệu về thương hiệu của Emma nhưng lại đính kèm đường dẫn đến các công ty đạo nhái. Đây là điều phổ biến khi các nhà khởi nghiệp công khai tiết lộ sản phẩm sáng tạo chưa được bảo hộ của mình để cố giành lấy những khoản đầu tư hậu hĩnh trên các chương trình như Shark Tank và trang web như Kickstarter.
Giống như đã nói ở phần đầu, ý tưởng của Shark Tank và những chương trình tương tự là nhà khởi nghiệp phát minh ra sản phẩm mới, sẽ trình bày ý tưởng kinh doanh của mình trước một nhóm các nhà đầu tư, doanh nhân và người quản lý quỹ đầu tư tư nhân. Nếu nhà đầu tư thích ý tưởng đó, họ sẽ đề nghị đầu tư vốn cho nhà sáng chế hoặc nhà khởi nghiệp để đổi lấy cổ phần trong công ty. Lúc này nhà khởi nghiệp có thể chọn chấp nhận hoặc từ chối lời đề nghị đầu tư. Không may cho những nhà sáng chế này là các Sharks không phải là những người duy nhất được thấy sáng chế mới. Chương trình được phát sóng cho cả thế giới xem cơ mà. Đôi khi những phát minh này đủ điều kiện để được cấp bằng sáng chế. Nếu họ đã đặt tên cho sản phẩm mới thì có thể vấn đề về nhãn hiệu sẽ phát sinh và nếu các nhà sáng chế đã tạo những nội dung khác như bản thiết kế hay tài liệu quảng cáo, thì còn phải lưu ý đến khía cạnh bản quyền nữa. Vấn đề không chỉ dừng ở việc được công chúng biết đến qua Shark Tank hay Kickstarter. Các công ty Trung Quốc có thể sục sạo trong số những đơn đăng ký nhãn hiệu được đăng công khai trên trang web của Cơ Quan Sáng Chế Và Nhãn Hiệu Liên Bang Hoa Kỳ USPTO để “đạo nhái”. Các nhà khởi nghiệp có thể bắt gặp sản phẩm giả mạo mang logo của mình bỗng nhiên xuất hiện trên những chợ điện tử như Alibaba.com hoặc có công ty khác đăng kí hồ sơ nhãn hiệu giả mạo tại nước ngoài.
Emma có thể yêu cầu trang Alibaba gỡ bỏ sản phẩm, phải ko?
Phải, Emma có thể bởi Alibaba và các trang web khác có cơ chế tố cáo và gỡ bỏ sản phẩm làm giả, nhưng cũng không khác gì trò “Đập Chuột” trong Vincom vậy. Ngay khi một nhà cung cấp bị phát hiện và tố cáo, họ lại dùng kế “ve sầu thoát xác” để hiện hình dưới cái tên mới hoặc bài niêm yết khác. Gỡ bỏ vi phạm là một quá trình rất khó khăn và mệt mỏi. Tới nay, Emma thuê một đội ngũ 16 chuyên gia luật SHTT, ba người trong đó là chuyên gia chống hàng giả. Cô cũng sử dụng 2 luật sư toàn thời gian và ước tính rằng chi phí bảo hộ thương hiệu Final Straw của mình trước các sản phẩm nhái và hành vi gian lận đã vượt quá con số 2 triệu USD.
Kickstarter hay Shark Tank không phải là vấn đề duy nhất. Các công ty khởi nghiệp thường tạo tài khoản Instagram để đăng những hình ảnh bật mí sản phẩm họ đang sáng chế hay nguyên mẫu đang được phát triển. Mạng xã hội đã trở nên quá phổ biến và chẳng ai nghĩ ngợi gì nhiều khi chụp ảnh sản phẩm rồi đăng lên Instagram để quảng bá. Nhưng một khi hình ảnh sản phẩm đã được công khai, bạn phải coi nó như vĩnh viễn nằm trong thế giới Internet và không thể bị gỡ bỏ. Các doanh nghiệp cần lưu tâm rằng hiện nhiều quốc gia trên thế giơiis, bao gồm Mỹ, đã chuyển sang cấp bằng sáng chế theo hướng “ai nhanh hơn người ấy được”, sẽ có người nào đó nhìn thấy những bài đăng này trên mạng xã hội và nộp đơn xin cấp bằng sáng chế cho sản phẩm – kể cả khi họ không phải là nhà khởi nghiệp phát triển nguyên mẫu ban đầu.
- Bảo hộ để nở rộ
Trước khi nắm lấy những cơ hội như Kickstarter hay Shark Tank hoặc quyết định quảng bá sản phẩm trên bất kỳ phương tiện truyền thông nào, hãy ưu tiên việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ. Bạn phải tuyệt đối đảm bảo đã áp dụng đầy đủ biện pháp bảo hộ trước khi hé lộ với công chúng về sản phẩm của mình. Những biện pháp đó bao gồm nộp đơn đăng ký bằng sáng chế tạm thời hoặc đầy đủ, đăng ký bản quyền và nhãn hiệu, và giữ kín bí mật thương mại. Những việc này còn nâng cao khả năng bạn nhận được lời đề nghị đầu tư từ các Sharks. Nhiều Shark muốn đầu tư cho nhà khởi nghiệp nào biết suy nghĩ thấu đáo về vấn đề bảo hộ sở hữu trí tuệ.
Các doanh nhân của chương trình Sharktank nói riêng và trên thị trường nói chung cần phải thận trọng khi muốn tiết lộ cho công chúng hay quảng bá sản phẩm trí tuệ mới của mình – bất kể là họ có tự hào về nó đến đâu. Sở hữu trí tuệ giống như một loài hoa đặc biệt vươn ra từ thân cây doanh nghiệp, các doanh nhân hãy luôn nghĩ tới xin ý kiến chuyên gia SHTT để bảo hộ loài hoa này, bởi chỉ có bảo hộ tốt, hoa mới có thể nở rộ!
Bài viết tham khảo thông tin bài báo:
- https://www.mashed.com/974036/what-happened-to-final-straw-after-shark-tank/
- https://www.cnbc.com/2019/04/30/how-one-entrepreneurs-american-dream-turned-into-a-copycat-nightmare.html
Về tác giả
